УВОДЗІНЫ 4
ГЛАВА 1 АКТЫВІЗАЦЫЯ ПАЗНАВАЛЬНАЙ ДЗЕЙНАСЦІ ВУЧНЯЎ НА ЎРОКАХ БЕЛАРУСКАЙ МОВЫ 6
1.1 Матывацыя вучняў у навучанні беларускай мове 6
1.2 Актывізацыя пазнавальнай дзейнасці вучняў на ўроку беларускай мовы 8
1.3 Творчае заданне як спосаб актывізацыі пазнавальнай дзейнасці вучняў 11
ГЛАВА 2 ВЫКАРЫСТАННЕ ЗАДАННЯЎ ТВОРЧАГА ХАРАКТАРУ НА ЎРОКАХ БЕЛАРУСКАЙ МОВЫ Ў СЯРЭДНЯЙ ШКОЛЕ 14
2.1 З гісторыі ўзнікнення загадак 14
2.2 Структура і функцыі загадак 17
2.3 Асаблівасці выкарыстання загадак у школьным курсе вывучэння мовы 20
2.4 Методыка складання загадак 22
ЗАКЛЮЧЭННЕ 27
СПІС ВЫКАРЫСТАНЫХ КРЫНІЦ 29
ДАДАТКІ 31
Актывізацыі пазнавальнай дзейнасці вучняў на ўроках беларускай мовы спрыяе выкарыстанне творчых заданняў. Заданні творчага характару стымулююць матывацыю і цікавасць школьнікаў да працэсу навучання; развіваюць творчую актыўнасць і самастойнасць вучняў; актывізуюць мысліцельную дзейнасць і дыялагічнае ўзаемадзеянне з іншымі ўдзельнікамі адукацыйнага працэсу; ствараюць умовы для паўнацэннага развіцця асобы вучня.
Даследчыкі сыходзяцца ў меркаванні, што выкарыстанне заданняў творчага характару на ўроках беларускай мовы дае шырокія магчымасці для засваення лексічнага багацця роднай мовы, пашырае кругагляд вучняў і ўяўленні пра сусвет, актывізуе разумовую дзейнасць і памяць, развівае цікавасць і ўвагу да слова, павышае пісьменнасць вучняў. Вартасць творчых заданняў у тым, што дзеці імкнуцца выконваць іх з вялікім задавальненнем і ахвотай; ёсць магчымасць праверыць вучняў у розных сферах пазнавальнай і творчай дзейнасці; вучні могуць прыняць самастойнае рашэнне пры выкананні творчых заданняў.
Адным з прыкладаў творчага задання з’яўляецца выкарыстанне загадак у школьным курсе навучання мове. З загадкамі як адметным фальклорным жанрам вучні знаёмяцца яшчэ ў дзіцячым садзе і пачатковай школе [16, с. 46]. Пазней, атрыманыя веды пра загадкі ў пачатковай школе, вучні абагульняюць і замацоўваюць на ўроках літаратуры ў 5 класе.
Уменне загадваць, адгадваць, складаць загадкі спрыяе развіццю крытычнага мыслення вучняў, узбагачае іх слоўнікавы запас.
Разгадванне загадак развівае ў вучняў здольнасць да аналізу, абагульненню; фарміруе ўменне разважаць, рабіць высновы; развівае памяць, увагу, уяўленне; развівае актыўны слоўнік, узбагачае слоўнікавы запас; знаёміць дзяцей з вобразным ладам мовы; развівае творчае, нестандартнае мысленне; развівае пачуццё гумару; выхоўвае знаходлівасць [9, с. 15].
Карыснай работай на ўроку беларускай мовы можа стаць калектыўнае складанне загадак вучнямі. Для паспяховых вынікаў працы варта карыстацца алгарытмам складання загадкі.
Роля загадак у развіцці звязнага маўлення, творчага мыслення вучняў надзвычай вялікая. На ўроках беларускай мовы вучні знаёмяцца з граматычным, марфалагічным і сінтаксічным ладам загадак, выдзяляюць моўныя асаблівасці характэрныя загадкавай паэзіі. Для таго, каб разнастаіць урок, зрабіць яго цікавым, настаўніку варта прапаноўваць загадкі на розных этапах урока.
Змест дадзенай работы можна выкарыстаць на любым уроку беларускай мовы. Практыка пацвярджае, што работа вучняў пры вывучэнні курса беларускай мовы з выкарыстаннем творчых заданняў з’яўляецца эфектыўным шляхам навучання ў вучэбна-выхаваўчым працэсе. Яе мэтазгодна разглядаць як форму арганізацыі вучэбнай дзейнасці вучняў, якая ажыццяўляецца пад прамым або ўскосным кіраўніцтвам настаўніка, у ходзе якой навучэнцы пераважна ці цалкам самастойна выконваюць розныя заданні з мэтай развіцця ведаў, уменняў, навыкаў і асабістых якасцей.
Гэта дазваляе зрабіць нам выснову аб тым, што гіпотэза даследавання пацверджана: арганізацыя работы вучняў на ўроках беларускай мовы з выкарыстаннем заданняў творчага характару садзейнічае эфектыўнаму фарміраванню вызначаных праграмай ведаў, уменняў і навыкаў.
Змест дадзенай работы будзе карысным для настаўнікаў пры падрыхтоўцы да ўрокаў беларускай мовы.
1. Астроўская, Т.А. Педагагічны патэнцыял беларускіх народных традыцый, абрадаў, святаў у фарміраванні духоўна-маральных каштоўнасцей выхавання / Астроўская Т.А, Маеўская В.М. // Вестник образования. — 2021. — № 1 — С. 9.
2. Беларуская вусна-паэтычная творчасць: Падруч. для студэнтаў філал. Спец. ВНУ / К. П. Кабашнікаў, А. С. Ліс, А. С. Фядосік і інш. — Мінск: Лексіс, 2000. — С. 408 — 417.
3. Беларуская мова: Энцыкл. / Беларус. Энцыкл.; Пад рэд. А. Я. Міхневіча; Рэдкал.: Б. І. Сачанка і інш. – Мн.: БелЭн, 1994. — С. 210 — С. 211.
4. Валочка, Г. М. Тэарэтыка-метадычныя асновы развіцця звязнага маўлення вучняў на ўроках беларускай мовы: 5-10 кл. / Г. М. Валочка. — Мінск: НІА, 2005 — С. 13.
5. Вучэбна-метадычны комплекс па вучэбнай дысцыпліне «Методыка выкладання беларускай мовы і літаратурнага чытання»; склад. В. I. Свірыдзенка, Н. М. Антановіч [Электронны рэсурс]. — Рэжым доступу: http://elib.bspu.by/bitstream/doc/2236/3/УМК_методыка.pdf.
6. Вучэбныя праграмы для ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання і выхавання. Беларуская мова. Беларуская літаратура V-IX класы. — Мінск: НІА, 2017 — С. 26].
7. Гілевіч, Н. С. Паэтыка беларускіх загадак / Н. С. Гілевіч. — Мінск: Выш. шк., 1992 – С. 22.
8. Гурскі А. І. Беларускія загадкі: Даследаванне жанру. — Мінск., 2000 — С. 56.
9. Дамброўская, С. В. Развіццё звязнага маўлення вучняў 5-6 класаў на ўроках беларускай мовы / С. В. Дамброўская. — Беларуская мова і літаратура №2, 2015. — 15 с.
10. Жуковіч, М. В. Сучасныя адукацыйныя тэхналогіі на ўроках беларускай мовы і літаратуры. / М. В. Жуковіч. — Мінск : Аверсэв, 2015. — С. 12.
11. Маргунова Г. В. Метады і прыёмы развіцця творчых здольнасцей вучняў на ўроках беларускай мовы і літаратуры: [Электронны рэсурс]. Рэжым доступу: http://ezery.cherikov.edu.by/ru/main.aspx?guid=1871. (Дата доступу: 01.12.2021).
12. Маркова, А. К. Формирование мотивации учения / А. К. Маркова, Т. А. Матис, А. Б. Орлов. — М. : Наука, 1990, — С. 129.
13. Мурашка, З. І. Выкарыстанне творчых заданняў на ўроках беларускай мовы на другой ступені навучання як эфектыўны сродак развіцця маўлення: [Электронны рэсурс]. Рэжым доступу: https://rogachevoo.by/wpcontent/uploads/2018/12/RABOTA-NAVUKOVAJa.pdf. (Дата доступу: 24.11.2021).
14. Нестеренко, А.А. Страна загадок. О развитии творческого мышления детей. ТРИЗ-ОТСМ [Электронны рэсурс] / А. А. Нестеренко. — Рэжым доступу: https://jlproj.org/this_bibl/riddles_polina_pict_ru.pdf. (Дата доступу: 26.11.2021).
15. Подласый, И.П. Педагогика:новый курс: учеб.для студ. высших учеб. заведений : в 2 кн. Ч.1/ И.П.Подласый. —М.: ВЛАДОС,2003. — С.155.
16. Смыкоўская, В. І. Беларуская літаратура ў 4 класе: Вучэб.-метад. дапам. для настаўнікаў агульнаадукац. устаноў / В. І. Смыкоўская. — Мінск: Нар. асвета, 2003. — С. 46 — 49.
17. Тэорыя і практыка мовы. Загадкі. [Электронны рэсурс]. Рэжым доступу: https://www.movananova.by/garady-belarusi/teoryya-i-praktyka-movyzagadki2.html. (Дата доступу: 18.11.2021).
18. Н. Б. Якута, М. Ф. Гуштын. Загадкі. Дадатковы матэрыял на тэмы «Прылады працы» і «Загадкі - пытанні» // Пачатковая школа. — 2015. — № 4. — С. 29—31.
19. Яленскі, М. Г. Лінгвадыдактычная парадыгма асобасна арыентаванага навучання мове ў сучаснай школе. — М. : НІА, 2002. — С. 11.
