Уводзіны 3
1. Антрапонім як неад’емная частка моўнай сістэмы 7
1.1 Тэарэтычныя асновы даследавання ўласных назоўнікаўласны назоўнік як адзінка публіцыстычнага тэксту 7
1.2 Нацыянальна-культурная спецыфіка антрапонімаў беларускай і нямецкай моў 10
2. Структурна-семантычныя асаблівасці антрапонімаў у беларускай і нямецкай мовах 15
2.1 Механізмы выбару ўласных імёнаў у супастаўляльным аспекце (на прыкладзе беларускай і нямецкай моў) 15
2.2 Роля і структура прозвішчаў у беларускай і нямецкай антрапанімічнай традыцыі 21
Заключэнне 26
Спіс выкарыстаных крыніц 28
Дадатак 1 30
Дадатак 2 31
Дадатак 3 32
Дадатак 4 33
Імёны ўласныя заўсёды выклікалі цікавасць навукоўцаў як прадмет вывучэння. У апошні час анамастычныя працы займаюць значнае месца сярод лінгвістычных даследаванняў. Асаблівая ўвага надаецца антрапацэнтрычнаму кірунку анамастыкі. Імёны і прозвішчы людзей – антрапонімы – з'яўляюцца каштоўнейшым матэрыялам, які выкарыстоўваецца таксама ў такіх сумежных з лінгвістыкай дысцыплінах, як сацыялінгвістыка, псіхалінгвістыка, гендэрная лінгвістыка.
Антрапонімы ўласцівыя ўсім мовам свету. Нягледзячы на бачнае падабенства сучасных антрапанімічных сістэм у розных мовах, у кожнай нацыі складваюцца свае асаблівыя традыцыі называння людзей, якія адлюстроўваюць этнічны погляд на свет і месца індывіда ў ім. Сучасны беларускі і нямецкі антрапанімікон з’яўляецца састаўной часткай нацыянальнага лексікону, а ў больш шырокім плане – кампанентам нацыянальнай культуры і знаходзіцца ў пастаянным эвалюцыйным развіцці. Айчынныя і замежныя даследчыкі неаднаразова звярталіся да беларускіх і нямецкіх антрапонімам, якія могуць расцэньвацца і як помнікі культурнай гісторыі народа, і як сведчанні пэўнай эпохі, і як помнікі мовы, здольныя ўбіраць у сябе і кансерваваць з’явы, актуальныя для якога-небудзь гістарычнага моманту. Так у асновах асабістых імёнаў і прозвішчаў раскрываецца сацыяльная жыццё далёкага мінулага і адносна нядаўняга часу, знаходзіць адлюстраванне любы від чалавечай дзейнасці, сувязь чалавека з навакольным асяроддзем, духоўны і матэрыяльны бок жыцця, узаемаадносіны людзей у розныя эпохі. Такім чынам, яны могуць служыць гістарычнаму даследаванню жыцця народа ў такой жа ступені, як іншыя помнікі культуры і побыту, літаратуры і мовы.
Культурная канатацыя антрапоніма ўключае ў сябе інфармацыю аб нацыянальнасці самога носьбіта імя. Кожная антрапанімічных сістэма ўяўляе сабой унікальную з’яву. Так, поўная антрапанімічная мадэль, прынятая ў беларускім грамадстве, складаецца з прозвішча, імя, імя па бацьку. У той жа час поўная антрапанімічная мадэль сучаснай нямецкай мовы з’яўляецца двухкампанентнай: яна ўключае ўласнае імя і фамільнае імя.
Што тычыцца ўласнага імя, то ў сучаснай анамастыцы існуе некалькі тэорый выбару антрапонімаў, якія спрабуюць растлумачыць папулярнасць тых ці іншых імёнаў. Усе гэтыя тэорыі можна аб’яднаць у дзве асноўныя: сацыяльную і эмацыйную. Сацыяльная тэорыя сцвярджае, што імя з’яўляецца згусткам сацыяльнай інфармацыі, і тлумачыць выбар імёнаў гістарычнымі і сацыяльнымі перадумовамі. Эмацыйная тэорыя разглядае імя як сацыяльны раздражняльнік, і ад таго, як яно гучыць і якое ўражанне стварае, залежыць выбар імёнаў. Таму ўсе гукі ў імя маюць значэнне і з гэтых значэнняў складваецца значэнне ўсяго імя, што і ўплывае на яго папулярнасць.
Карысным і важным лічыцца і лінгвістычнае вывучэнне фамільных імёнаў – прозвішчаў. Асабліва інфарматыўным і пазнавальным гэта можа стаць для тых, хто вывучае тую ці іншую замежную мову. Кампаратыўны аналіз асноў фамільных імёнаў у беларускай і нямецкай мовах сведчыць аб тым, што асноўнай базай для ўтварэння прозвішчаў як у беларускай, так і ў нямецкай антрапаніміцы з’яўляюцца словы, звязаныя з назвамі прафесій, прадметаў працы, назвамі пэўных тэрыторый, а таксама ўласныя імёны сваякоў.
Такім чынам, даследаванне антрапонімаў адыгрываюць вельмі важную ролю для пазнання гісторыі, культуры таго ці іншага народа.
1. Абабурка, М.В. Слоўнік лінгвастылістычных і тэксталагічных тэрмінаў / М.В. Абабурка, Т.А. Казімірская, В.М. Саўчанка. – Магілёў: МДУ імя А.А. Куляшова, 2012. – 284 с.
2. Агеева, Р.А., Бахнян К.В. Социолингвистический аспект имени собственного: науч.-аналит. обзор / Р.А. Агеев, К.В. Бахнян. – М.: ИНИОН, 1984. – 136 с.
3. Беларуская мова: Энцыклапедыя / Б. І. Сачанка (нав. рэд.) [і інш.]. – Мінск: Беларуская Энцыклапедыя імя П. Броўкі, 1994. – 653 с.
4. Берестнев, Г.И. Слово, язык и за их пределами / Г.И. Берестнев. – Калининград: БФУ им. И. Канта, 2007. – 358 с.
5. Бірыла, М.В. Беларуская антрапанімія 2. Прозвішчы, утвораныя ад апелятыўнай лексікі / М.В. Бірыла. – Мінск: Навука і тэхніка, 1969. – 505 с.
6. Бойко, Л. Б. Антропоним как объект герменевтического толкования при переводе художественного текста // Когнитивно-прагматические аспекты лингвистических исследований. Калининград, 1999. С. 27–32.
7. Буркова, Т.А. Функциональный потенциал имен собственных / Т.А. Буркова // Вестник Башкирского университета. – 2016. – Т. 21, № 3. – С. 760–763.
8. Васильев, А.Д. Интертекстуальность: прецедентные феномены: учеб. пособие / А.Д. Васильев. – Красноярск: КГПУ им. В.П. Астафьева, 2010. – 176 с.
9. Вильтовская, Я.И. Прецедентные имена бел. культуры как единицы лингвострановедческого словаря / Я.И. Вильтовская // Язык и социум: Материалы IV междунар. научн. конф. – Минск: БГУ, 2001. – Ч.1. – С. 216–218.
10. Влахов, С. Непереводимое в переводе / С. Влахов, С. Флорин. – М.: Международные отношения, 1980. – 343 с.
11. Дергилёва, Ж.И. Антропонимы как отражение индивидуально-авторской концептосферы / Ж.И. Дергилёва // Современные тенденции функционирования русского языка и культуры речи вузовского преподавателя: Материалы всероссийской научной конференции. – Белгород: Изд-во БелГУ, 2006. – С.46–50.
12. Ермолович, Д.И. Имена собственные на стыке языков и культур / Д.И. Ермолович. – М.: Р. Валент, 2001. – 200 с.
13. Комарова, Р.А. Немецкая антропонимика: Учеб. пособие по спец. курсу для филол. фак. / Р.А. Комарова. – Саратов: Изд-во Сарат. ун-та, 1979. – 117 с.
14. Костомаров, В.Г. Русский язык на газетной полосе: Некоторые особенности языка современной газетной публицистики / В.Г. Костомаров. – М.: МГУ, 1971. – 267 с.
15. Лепешаў, I.Я. Сучасная беларуская літаратурная мова: спрэчныя пытанні: дапаможнiк для студэнтаў ВНУ / I.Я. Лепешаў; Мін-ва адукацыі Рэспублікі Беларусь, Установа адукацыі "Гродзенскі дзяржаўны ўніверсітэт імя Янкі Купалы". – Гродна: ГрДУ, 2002. – 207 с.
16. Марфалогія: іменныя часціны мовы: зб. вучэб. матэрыялаў для студэнтаў пед. спецыяльнасцей устаноў выш. адукацыі / Г.М. Канцавая, В.М. Шавель, М.В. Швед. – Баранавічы: БарДУ, 2011. – 205 с.
17. Норман, Б.Ю. Язык: знакомый незнакомец / Б.Ю. Норман. – Минск: Выш. школа, 1987. – 222 с.
18. Ремчукова, Е.Н. Креативный потенциал русской грамматики: монография / Е.Н. Ремчукова. – М.: из-во Рос. ун-та дружбы народов, 2005. – 328 с.
19. Рут, М.Э. Образная номинация в русском языке / М.Э Рут. – Екатеринбург: Изд-во Урал. ун-та, 1992. – 148 с.
20. Рылов, Ю.А. Имена собственные в европейских языках. Романская и русская антропонимика : курс лекций по межкультурной коммуникации / Ю. А. Рылов. – М.: АСТ, 2006. – 311 с.
21. Суперанская, А.В. Общая теория имени собственного / А.В. Суперанская. – М.: Наука, 1973. – 366 с.
22. Супрун, В.И. Размышления над ономастической терминологией / В.И. Супрун // Известия ВГПУ. Серия «Филологические науки». − Волгоград, 2011. – Вып. 8. – Т. 62. – С. 133–138.
23. Сучасная беларуская літаратурная мова: вучэб. дапам. / Д.В. Дзятко [і інш.]; пад рэд. Д.В. Дзятко. – Мінск: Выш. школа, 2017. – 588 с.
24. Сцяцко, П.У. Слоўнік лінгвістычных тэрмінаў / П.У. Сцяцко, М.Ф. Гуліцкі, Л.А. Антанюк. – Мінск: Выш. школа, 1990. – 220 с.
25. Формановская, Н.И. Имя человека в аспекте «Язык и культура» / Н.И. Формановская // Слово и текст в диалоге культур. – М., 2000. – С. 279–293.
