УВОДЗІНЫ 3
ГЛАВА 1. ТЭАРЭТЫЧНЫЯ АСНОВЫ ФУНКЦЫЯНАВАННЯ ПРОСТЫХ СКАЗАЎ 5
1.1 Сінтаксіс як раздзел граматыкі: прадмет, задачы, асноўныя паняцці і адзінкі 5
1.2. Характарыстыка аднасастаўных сказаў і іх віды 11
ГЛАВА 2. СТРУКТУРНЫЯ І ІНТАНАЦЫЙНЫЯ АДМЕТНАСЦІ АДНАСАСТАЎНЫХ СКАЗАЎ У ЛІРЫЦЫ У.КАРАТКЕВІЧА 14
2.1. Асноўныя віды аднасастаўных сказаў у вершах У.Караткевіча 14
2.2. Інтанацыйная афарбоўка аднасастаўных сказаў у вершах У.Караткевіча 18
ЗАКЛЮЧЭННЕ 22
СПІС ВЫКАРЫСТАНЫХ КРЫНІЦ 24
ДАДАТАК А 26
Сказ – мінімальная граматычна і інтанацыйна аформленая камунікацыйная адзінка, якая складаецца з слоў ці асобнага слова і служыць для перадачы адносна закончанай думкі, пачуцця або волевыяўлення. Яны, прыгажосць і вобразнасць моўных зносін, частка паўсёдзённага жыцця беларускага народа. Сказ перадае нашы думкі, нашы пачуцці, паведамляе пра з’явы, падзеі, факты, выражае і волевыяўленні: загад, заклік, пажаданне або запрашэнні. Але праз іх можна выразіць жаданне даведацца пра што-небудзь.
Сказ мае сваю адметную ўласцівасць –– цэластнасць. Ён можа быць як аднасастаўным так і двухсастаўным, гэта залежыць ад прысутнасці ў ім галоўных членаў сказа. Пагэтаму можна сказаць, што аднасастаўны сказ – гэта сказ, граматычная аснова якога складаецца з аднаго галоўнага члена дзейніка або выказніка. У сваю чаргу, яны падзяляюцца на: пэўна-асабовыя (выказнік абазначае дзеянне пэўнай асобы), няпэўна-асабовыя (галоўны член абазначае дзеянне невядомых асоб, або асоб якіх няма патрэбы называць), абагульнена-асабовыя (у гэтых сказах дзеянне адносіцца да кожнага), назыўныя (маюць адзін галоўны член дзейнік, які абазначае прадмет, рэалію, канстатуючы іх наяўнасць), безасабовыя (дзеянне не ўтвараецца пэўнай асобай) і няпоўныя (пропуск членаў сказаў, якія можна лёгка ўзнавіць).
Структура сказаў шырока прадстаўлена аднасастаўнымі сказамі ў лірыцы У.Караткевіча. Вершы багата насычаны рознымі відамі аднасастаўных сказаў. Але самы распаўсюджаны від аднасастаўнага сказа, які сустракаецца ў вершах У. Караткевіча – гэта назыўны сказ, які мае адзін галоўны член дзейнік і абазначае прадмет або рэалію, канстатуючы іх наяўнасць.
Таксама вершы насычаны інтанацыйнай і эмацыянальнай афарбоўкай. Сустракаюцца і апавядальныя, і пытальныя, і пабуджальныя сказы. Некаторыя сказы паведамляюць пра якую-небудзь рэч або з’яву, іншыя задаюць пытанне альбо пабуджаюць да дзеяння. Часта У. Караткевіч задае пытанне, але адказу на яго не чакае, таму шта ў сваім змесце яны сцвярджаюць што-небудзь ці выражаюць пабуджэнне да дзеяння.
Падагульняючы вышэй сказанае мы можам сказаць, што сказ – гэта адзінка сінтаксісу, граматычна і інтанацыйна аформленая.
Лірыка Уладзіміра Караткевіча вельмі багатая і разнастайная, у ёй ён выкарыстоўвае амаль ўсе віды сказаў, але пераважаюць аднасастаўныя назыўныя сказы. Сказам, Уладзімір Караткевіч, надае эмацыянальную афарбоўку, якія надаюць пэўную інтанацыю верша. Яны могуць паведамляць пра розныя падзеі, факты. Часта яны выражаюць заклік, пажаданне або запрашэнні.
1. Андарала, Г.Ф. Сучасная беларуская мова: Сінтаксіс: вучэбна-метадычны дапаможнік / Г. Ф. Андарала. –– Мінск: БГПУ, 2003. –– 56 с.
2. Бадзевіч, З.І Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 8 класа / З. І. Бадзевіч, І. М. Саматыя. –– Мінск: Нацыянальны інстытут адукацыі, 2020. –– 255 с.
3. Беларуская граматыка [Электроны рэсурс]. –– Тыпы сказаў паводле мэты выказвання – Беларуская граматыка (wordpress.com). –– Дата доступу: 18.11.2021.
4. Беларуская палічка: беларуская электронная бібліятэка, 1996. [Электронный ресурс]. – Рэжым доступу: https://knihi.com/search.html#%D1%83%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96%D1%80%20%D0%BA%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D0%BA%D0%B5%D0%B2%D1%96%D1%87. –– Дата доступу: 24.11.2021.
5. Большая советская энциклопедия: в 30 т. / Гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — Мінск : Сов. энцикл., 1969 – 1978.
6. Леановіч, Р.С. Беларуская мова: сінтаксіс словазлучэння і простага сказа: вучэб.дапам. / Р.С.Леановіч. –– Гродна: ГрДУ, 2002. –– 118 с.
7. Малашанка, Н.П. Сучасная беларуская мова. Сінтаксіс [Тэкст]: курс лекцый для студэнтаў спецыяльнасці І-21 05 02 «Руская філалогія» / Н.П. Малашанка: Мін-ва адук. РБ, Гомельскі дзяржаўны універсітэт імя Ф. Скарыны. –– Гомель: УА “ГДУ імя Ф. Скарыны”, 2007. –– 87 с.
8. Маршэўская, В.В. Сучасная беларуская мова. Сінтаксіс: вучэбны дапаможнік / В.В. Маршэўская. –– Гродна: ГрДУ, 2015. –– 279 с.
9. Сучасная беларуская літаратурная мова: вучэбны дапаможнік / Д.В. Дзятко [і інш.]; пад рэдакцыяй Д.В. Дзятко. –– 588 с.
10. Сцяцко, П.У. Уводзіны ў мовазнаўства: дапаможнік. –– Гродна: ГрДУ, 2001. –– 231 с.
11. Сямешка, Л.І. Курс беларускай мовы: Падручнік / Л.І. Сямешка, І.Р. Шкраба, З.І. Бадзевіч. –– Мінск: Універсітэцкае, 1996. –– 654 с.
12. Уладзімір, У.С. Зборнік твораў. У 25 т. Т.12. Публіцыстыка. Эсэ-нарысы: 1952-1982 / Уладзімір Караткевіч; падрыхт. Тэкстаў і камент. Пятра Жаўняровіча; рэд. тома Віктар Іўчанкаў. – Мінск: Мастацкая літаратура, 2016. – 782 с.
13. Яўневіч, М.С. Сінтаксіс сучаснай беларускай мовы: Падручнік для студэнтаў філалагічных спецыяльнасцей устаноў, якія забяспечваюць атрыманне вышэйшай адукацыі / М.С. Яўневіч, П.У. Сцяцко. –– Мінск: Аверсэв, 2006. –– 286 с.
