Уводзіны 3
1. Уласны назоўнік як адзінка публіцыстычнага тэксту 6
1.1 Уласны назоўнік як аб’ект лінгвістычнага даследавання 6
1.2 Асаблівасці семантыкі ўласных назоўнікаў, ужытых у медыятэкстах 9
2. Стылістычныя асаблівасці выкарыстання ўласных назоўнікаў у публіцыстыцы 14
2.1 Механізмы ўжывання ўласных назоўнікаў у тэкстах газет 14
2.2 Функцыянальная разнастайнасць уласных назоўнікаў у тэкстах публіцыстычнага стылю 18
Заключэнне 23
Спіс выкарыстаных крыніц 25
Уласныя назоўнікі, якія сталі аб’ектам нашага даследавання, з’яўляюцца важнымі лексічнымі адзінкамі, якія трывала ўваходзяць у склад большасці моў свету. Даследаванне імёнаў уласных варта праводзіць з філасофскіх, лагічных, псіхалагічных і іншых пазіцый. Аднак дадзеныя лексічныя адзінкі неабходна разглядаць і як цалкам законны аб’ект мовазнаўства, бо лінгвістычная характарыстыка ўласных назоўнікаў лепш за іншыя здольна выказваць моўную сутнасць названых адзінак. Функцыянальная і моўная своеасаблівасць уласных назоўнікаў прывяла да таго, што іх пачалі вывучаць у асобнай галіны мовазнаўства – анамастыцы.
Уласныя назоўнікі – гэта адзінкі мовы і маўлення (словы і субстантываваныя словазлучэнні), якія служаць для канкрэтнага называння асобных прадметаў. Сутнасць уласных назоўнікаў – называнне пэўнага прадмета, суаднясенне яго з класам аднатыпных або роднасных прадметаў. У сувязі з такой спецыялізацыяй названыя моўныя адзінкі выпрацавалі некаторыя асаблівасці ў значэнні, граматычным афармленні і функцыянаванні. Спецыфіка імя ўласнага заўважаецца як на ўзроўні мовы – пры яго разглядзе “наогул”, па-за пэўным прыкладам выкарыстання, так і на ўзроўні слоў – у канкрэтных кантэкстах і сітуацыях. Сёння ўласныя назоўнікі ўяўляюць сабой своеасаблівую лексіка-граматычную катэгорыю, якую можна даследаваць у розных аспектах: у мове і маўленні, у дыялектнай і літаратурнай сферах. За апошні час асабліва ўзрасла цікавасць да вывучэння спецыфікі выкарыстання названых адзінак у публіцыстычных тэкстах. Для пацверджання ў дадзенай курсавой працы мы выкарстоўвалі моўны матэрыял, зафіксаваны ў публіцыстычных тэкстах, створаных на працягу 2020 – 2021 гадоў.
У структурна-моўным плане спецыфіка імёнаў уласных, ужытых у тэкстах публіцыстычнага стылю, становіцца заўважнай, перш за ўсё, у галіне семантыкі (таму многія навукоўцы імёны ўласнае лічаць лексічнай, а не лексіка-граматычнай і тым больш не граматычнай катэгорыяй). Імёны ўласныя звязаны з разнастайнымі сферамі чалавечай дзейнасці: пераможцы “Лістападзіка” (“Звязда”, 25.11.2021), рэйсы ў Ірак (“Звязда”, 27.11.2021), фестываль-кірмаш «Дажынкі-2021» (“Звязда”, 19.11.2021). Анамастычная сістэма выступае ў якасці своеасаблівай прызмы, праз якую можна бачыць грамадства і культуру, у ёй адлюстроўваецца пазнавальны вопыт народа, яго культурна-гістарычнае развіццё. Ад гэтым сведчыць тэматычная разнастайнасць онімаў, сабраных у якасці моўнага матэрыялу ў газетна-публіцыстычных тэкстах, аналіз якіх мы праводзілі ў першай главе. У залежнасці ад семантыкі, сярод уласных назоўнікаў можна вылучыць антрапонімы, тапонімы, касмонімы, заонімы, хранонімы, хрэматонімы, тэонімы, міфонімы і паэтонімы. [3, c.33]
Спецыфіка імя ўласнага тычыцца і функцыянальнага боку, аб чым сведчыць разнастайнасць механізмаў ужывання ўласных назоўнікаў, даследаваная ў другой главе. Увага да асаблівасцей прагматыкі ўласных назоўнікаў, ужытых у газетных тэкстах, дазволіла вылучыць характэрныя для іх (адначасова і для агульных назоўнікаў як “прадстаўнікоў” самастойнай часціны мовы) наступныя асноўныя функцыі: намінатыўная, акумулятыўная, тэкстастваральная. У якасці спецыфічных, факультатыўных, вытворных ад асноўных вылучаюцца функцыя ацэнкі, мадэлюючая, прагматычная, эстэтычная, людычная, эўфемістычная функцыя і функцыя пароля. Вялікае значэнне надаецца ўласным назоўнікам і як сродку прыцягнення ўвагі. Часцей за ўсё гэта адбываецца за кошт уключэння онімаў у загаловачны комплекс газетнага артыкула.
Прагматычны змест імя ўласнага выяўляецца ў маўленні і мае складаны характар, які абумоўлены кампанентамі камунікатыўнай сітуацыі. Прагматыка імя ўласнага уключае суаднясенне яго з нейкай псіхалагічнай сутнасцю, прадстаўленай у свядомасці таго, хто гаворыць або слухае. Імёны ўласныя не прымацоўваюцца да аб’екта, а набываюць значэнне толькі ў працэсе называння. Тое, які менавіта змест суадносіць носьбіт мовы з імем уласным, залежыць ад характару і аб’ёму наяўных у яго ведаў аб згаданым аб’екце. Сустракаюцца выпадкі выкарыстання ўласных назоўнікаў у публіцыстычным тэксце, калі прыходзіцца казаць аб складаным перапляценні экстралінгвістычных і лінгвістычных элементаў іх сэнсу – моўнай гульні.
Кожнай сацыяльнай групе ўласцівы асаблівы іменнік – сукупнасць імёнаў, якія знаходзяцца ў актыўным ужыванні. У сувязі з тым, што ўласныя імёны не перакладаюцца (за рэдкім выключэннем), а запазычваюцца з адной мовы ў іншую, яны адносяцца да інтэрнацыянальнай лексікі і належаць адначасова многім мовам, хоць кожнае імя з’явілася ў якой-небудзь канкрэтнай мове [4].
Імёны ўласныя – феномен мовы. Разгледжаныя вышэй разнавіднасці ўжывання імя ўласнага ў газетных тэкстах сведчаць аб тым, што семантыка-прагматычны патэнцыял онімаў дастаткова значны, і яны актыўна папаўняюць арсенал выразных сродкаў публіцыстыкі.
1. Абабурка, М.В., Слоўнік лінгвастылістычных і тэксталагічных тэрмінаў / М.В. Абабурка, Т.А. Казімірская, В.М. Саўчанка. – Магілёў: МДУ імя А.А. Куляшова, 2012. – 284 с.
2. Беларуская мова: Энцыклапедыя / Б. І. Сачанка (нав. рэд.) [і інш.]. – Мінск: Беларуская Энцыклапедыя імя П. Броўкі, 1994. – 653 с.
3. Бондалетов, В.Д. Русская ономастика / В.Д. Бондалетов. – М.: Просвещение, 1983. – 224 с.
4. Буркова, Т.А. Функциональный потенциал имен собственных / Т.А. Буркова // Вестник Башкирского университета. – 2016. – Т. 21, № 3. – С. 760–763.
5. Валгина, Н.С. Активные процессы в современном русском языке: учеб. пособие / Н.С. Валгина. – М.: Логос, 2001. – 301 с.
6. Васильев, А.Д. Интертекстуальность: прецедентные феномены: учеб. пособие / А.Д. Васильев. – Красноярск: КГПУ им. В.П. Астафьева, 2010. – 176 с.
7. Влахов, С. Непереводимое в переводе / С. Влахов, С. Флорин. – М.: Международные отношения, 1980. – 343 с.
8. Воронова, И.Б. Текстообразующая функция литературных имен собственных: на материале эпических произведений XIX–XX вв.: дис. … канд. филол. наук. / И.Б. Воронова. – Волгоград: Волгоградский гос. пед. ун-т., 2000. – 226 с.
9. Ермолович, Д.И. Имена собственные на стыке языков и культур / Д.И. Ермолович. – М.: Р. Валент, 2001. – 200 с.
10. Колмакова, В.В., Былкова, С.В. Употребление русских эпонимов в лексике английского языка / В.В. Колмакова, С.В. Былкова // Филологические науки. Вопросы теории и практики. – Тамбов: Грамота, 2016. – № 12(66): в 4-х ч. – Ч. 2. – C. 115-120.
11. Костомаров, В.Г. Русский язык на газетной полосе: Некоторые особенности языка современной газетной публицистики / В.Г. Костомаров. – М.: МГУ, 1971. – 267 с.
12. Лепешаў, I.Я. Сучасная беларуская літаратурная мова: спрэчныя пытанні: дапаможнiк для студэнтаў ВНУ / I.Я. Лепешаў; Мін-ва адукацыі Рэспублікі Беларусь, Установа адукацыі "Гродзенскі дзяржаўны ўніверсітэт імя Янкі Купалы". – Гродна: ГрДУ, 2002. – 207 с.
13. Марфалогія: іменныя часціны мовы: зб. вучэб. матэрыялаў для студэнтаў пед. спецыяльнасцей устаноў выш. адукацыі / Г.М. Канцавая, В.М. Шавель, М.В. Швед. – Баранавічы: БарДУ, 2011. – 205 с.
14. Норман, Б.Ю. Язык: знакомый незнакомец / Б.Ю. Норман. – Минск: Вышэйш. школа, 1987. – 222 с.
15. Понятие лексического значения [Электронный ресурс]. URL: https://www.lib.tpu.ru/fulltext/m/2011/IvanovaLS_VasilyevaSL/Index/2/wordmeaning.html (Дата обращения: 14.11.2021).
16. Раимбекова, Б.Ж. Прагматический аспект газетного текста (на материале казахстанских русских и казахских газет): автореф. дисс. …канд. филол. наук: 10.02.01 / Б.Ж. Раимбекова. – Алматы, 1999. – 24 с.
17. Ремчукова, Е.Н. Креативный потенциал русской грамматики: монография / Е.Н. Ремчукова. – М.: из-во Рос. ун-та дружбы народов, 2005. – 328 с.
18. Рут, М.Э. Образная номинация в русском языке / М.Э Рут. – Екатеринбург: Изд-во Урал. ун-та, 1992. – 148 с.
19. Санников, В.З. Русский язык в зеркале языковой игры / В.З. Санников. – М.: Языки русской культуры, 1999. – 533 с.
20. Стилистика английского языка: пособие для студентов пед. ин-тов / М.Д. Кузнец, Ю.М. Скребнев; под ред. Н.Н. Амосовой. – Ленинград: Учпедгиз. Ленингр. отд-ние, 1960. – 173 с.
21. Суперанская, А.В. Общая теория имени собственного / А.В. Суперанская. – М.: Наука, 1973. – 366 с.
22. Супрун, В.И. Размышления над ономастической терминологией / В.И. Супрун // Известия ВГПУ. Серия «Филологические науки». − Волгоград, 2011. – Вып. 8. – Т. 62. – С. 133-138.
23. Сучасная беларуская літаратурная мова: вучэб. дапам. / Д.В. Дзятко [і інш.]; пад рэд. Д.В. Дзятко. – Мінск: Выш. школа, 2017. – 588 с.
24. Сцяцко, П.У. Слоўнік лінгвістычных тэрмінаў / П.У. Сцяцко, М.Ф. Гу-ліцкі, Л.А. Антанюк. – Мінск: Выш. школа, 1990. – 220 с.
25. Фонякова, О.И. Имена собственные в художественном тексте: учеб. пособие / О.И. Фонякова. – Л.: ЛГУ, 1990. – 103 с.
26. Формановская, Н.И. Имя человека в аспекте «Язык и культура» / Н.И. Формановская // Слово и текст в диалоге культур. – М., 2000. – С. 279–293. С. 282.
