УВОДЗІНЫ 3
ГЛАВА 1. ТЭАРЭТЫЧНЫЯ АСПЕКТЫ ПАНЯЦЦЯ ПАРАДЫГМАТЫКІ ЯК ЛЕКСІЧНАЙ АДЗІНКІ 5
1.1 Паняцце парадыгматыкі 5
1.2 Парадыгматычныя адносіны. Віды парадыгм 8
ГЛАВА 2. ЛЕКСІЧНЫЯ АСАБЛІВАСЦІ МОВЫ ТВОРЧАСЦІ ВІКТАРА КАЗЬКО 10
2.1 Сінанімія твораў Віктара Казько 10
2.2 Антанімія твораў Віктара Казько 13
2.3 Парадыгматычныя адносіны сінонімаў і антонімаў ў творах Віктара Казько 15
2.4 Стылістычная роля памяньшальна – ласкальных слоў у тэксце 16
2.5 Рэгіянальныя асаблівасці лексікі Віктара Казько 18
2.6 Гістарызмы і архаізмы ў творах Віктара Казько 24
ЗАКЛЮЧЭННЕ 26
СПІС ВЫКАРЫСТАНАЙ ЛІТАРАТУРЫ 28
Прынцып гістарызму пры разглядзе мастацкага тэксту з’яўляецца адным з найважнейшых прынцыпаў і патрабуе канкрэтна-гістарычнага падыходу да разнастайных моўных фактаў. Гэты прынцып трэба захоўваць пры лінгвістычным аналізе ўстарэлых слоў, дыялектызмаў i некаторых іншых лексічных, фразеалагічных і прыказкавых адзінак. Гістарызм, як пicaў В. У. Вінаградаў, — «аснова правільнага, навуковага разумення з’яў. Гістарычнымі павінны быць i адносіны да мовы мастацкага твора» [20, с. 182]. Асабліва гэта iстотна пры разглядзе твораў пра мінулыя эпoxi.
У хрэстаматыйных творах пераважаюць такія ўстарэлыя словы, якія для аўтара гэтых твораў былі не архаізмамі ці гістарызмамі, а жывымі словамі актыўнай лексікі. Устарэлымі яны сталі пасля, галоўным чынам у савецкі час. Такія словы называюць архаізмамі і гістарызмамі часу ў адрозненне ад архаізмаў і гістарызмаў стылістычнага ўжывання, якія з’яўляюцца ўстарэлымі і для чытача, і для аўтара твора, які свядома, з пэўнай стылістычнай мэтай, выкарыстаў іх у пэўным творы.
Гістарызмы называюць прадмет ці з’яву, якія ўжо зніклі, і не маюць у сучаснай мове сінонімаў. Таму іх значэнне можа быць растлумачана толькі апісальным зваротам. Архаізмы абавязкова маюць у сучаснай мове сінонімы, якія замянілі даўнейшыя назвы прадметаў, з’яў.
Сэнс пераважнай большасці ўстарэлых слоў незразумелы без адпаведнага каментарыя. Асабліва многа такіх слоў у творах ХІХ ― пач. ХХ ст.. Вось рэпліка з аповесцяў В. Казько: “Пан быў злы, што чорт, і худы, як кашчэй. Парабкі надумалі збавіцца ад пана… [5. 78]. Таму пазней, ужо калі паміж сабой абмяркоўвалі бурныя падзеі таго дня, яны аднадушна пагадзіліся: парторг і старшыня сельсавета ва ўсім вінаватыя…[7, с. 14] Пан – гістарызм са значэннем уладальнік маёнтка, памешчык (у дарэвалюцыйнай Расіі і ў капіталістычных краінах). Парабак – гістарызм са значэннем наёмны сельскагаспадарчы рабочы ў памешчыцкай або кулацкай гаспадарцы. Парторг – гістарызм, партыйны арганізатар — выбарны кіраўнік партыйнай групы.
У творах пісьменніка выкарыстаны лексічныя і семантычныя архаізмы. Сярод лексічных пераважную большасць складаюць уласналексічныя архаізмы – словы, якія поўнасцю ўстарэлі і выцеснены сучаснымі моўнымі адзінкамі з іншым коранем.
Праглынуў пан таго гада, і халера яго не бярэ, таўсцець толькі пачаў, адгадаваў чэрава – на воз не ўскласці, палагаднеў, дабрэйшы стаў” [5, c. 78]. Чэрава – архаізм са значэннем унутраная частка жывата чалавека, жывёлы.
1. Калиев, Г. Толковый словарь терминов языкознания / Г. Калиев. - Алматы: Сөздік-Словарь, 2005. – 440 с.
2. Фердинанд де Соссюр. Труды по языкознанию / Фердинанд де Соссюр. – Москва: Прогресс, 1977. – 695с.
3. Новиков, Л.А. Семантика русского языка / Л.А. Новиков. - М.: Высшая школа, 1982.
4. Рагойша, В.П.Паэтычны слоўнік / Вячаслаў Рагойша.- 3-е выд., дапрац. і дапоўн. - Мн.: Бел.навука, 2004. - 576 с.
5. Казько, В. Суд у Слабадзе. Аповесць. – Мн.: "Сталія", 2002. – 192 с.
6. Казько, В. Выбраныя творы. У 2 т. Т. I. Неруш: Раман. Апавяданні / Прадм. П. Ігруновай,— Мн.: Маст. літ., 1990,— 479 с., [1] л. партр.
7. Казько, В. Выратуй і памілуй нас, чорны бусел: Аповесці, апавяданні, эсэ.– Мн.: Маст. літ., 1993.– 319 с.: іл.
8. Стариченок, В. Д. Большой лингвистический словарь / В. Д. Стариченок. – Ростов н/Д: Феникс, 2008. – 811 с.
9. Чайкун, П.М. Экспрэсіўна-мадыфікацыйныя назоўнікі ў беларускіх і рускіх гаворках / П.М.Чайкун // Рэгіянальныя асаблівасці ўсходнеславянскіх моў: Тэзісы дакладаў і паведамленняў. – Гомель, 1990. – С.112-114.
10. Панина, Л.С. Экспрессивная и эмоционально-оценочная лексика как оценочная категория / Л.С.Панина // Проблемы современной лексикологии: Сборник науч. Трудов. – Калинин, 1983. – С. 55-58.
11. 1. Казько, В. Неруш: раман. Суд у Слабадзе : аповесць : для ст. шк. узросту / В. Казько. – Мінск : Юнацтва, 1991. – 589 с.
12. 2. Коваль, У. І. Народныя ўяўленні, павер‘і і прыкметы: даведнік па ўсходнеславянскай міфалогіі / У. І. Коваль. – Гомель : Беларускае агенцтва навукова-тэхнічнай і дзелавой інфармацыі, 1995. – 180 с.
13. Пяткевіч, Ч. Рэчыцкае Палессе / Ч. Пяткевіч ; уклад., прадм. У. Васілевіча ; пер. з пол. Л. Салавей і У. Васілевіча. – Мінск : Беларускі кнігазбор, 2004. – 672 с.
14. 4. Шур, В. В. Уласнае імя ў мастацкім тэксце: манаграфія / В. В. Шур. – Мазыр : УА МДПУ імя І. П. Шамякіна, 2010. – 207 с.
15. 5. Тлумачальны слоўнік беларускай мовы : у 5 т. / гал. рэдакцыя БелСЭ ; рэдкал.: К. К. Атраховіч (К. Крапіва) (гал. рэд.) [і інш.]. – Мінск : БелСЭ, 1977–1984. – Т. 1 : А–В. – 1977. – 608 с.
16. 6. Бароўка, В. Ю. Мастацкі этнаграфізм у беларускай прозе ХХ стагоддзя: тэорыя і практыка / В. Ю. Бароўка // Весці Нацыянальнай Акадэміі навук Беларусі. – 2006. − № 1. – С. 99–104.
17. 7. Барабаншчыкава, Т. Фальклорныя матывы ў творах Віктара Казько / Т. Барабаншчыкава // Полымя. – 2001. − № 12. – С. 302–312.
18. 8. Друк, Г. М. У Храме Слова. Міфатворчасць Віктара Казько : манаграфія / Г. М. Друк. – Мазыр : УА МДПУ, 2005. – 156 с.
19. 9. Абабурка, М. В. Дыялектызмы ў творах беларускіх савецкіх пісьменнікаў : кароткі слоўнік-даведнік / М. В. Абабурка. – Мінск : Выш. школа, 1979. – 144 с.
20. Виноградов, В. В. О языке художественной литературы / В. В. Виноградов. –– М., 1959.
