Культуралагічны падыход пры вывучэнні творчасці Георгія Марчука ў 11 класе

Для цэласнага ўспрымання навучэнцамі літаратурнага твора важна выкарыстоўваць культуралагічны падыход, які дазваляе разнастаіць працу на ўроку і зрабіць успрыманне і разуменне старшакласнікамі зместу мастацкага тэксту больш даступным.
У працэсе культуралагічнага падыходу да вывучэння літаратурнага тэксту ўсталёўваецца сувязь паміж гістарычнымі эпохамі, тыпам культуры, спосабамі мыслення і асаблівасцямі ўспрымання свету людзьмі. Тлумачэнне тэксту ўяўляе сабой пранікненне ў яго мастацкі космас, які ўтвараюць розныя структуры — ад паняццяў і вобразаў да матываў, сюжэтаў, пластоў культуры. Так, у масавай практыцы ідэі культуралагічнага падыходу ў выкладанні літаратуры становяцца ўсё больш актуальнымі і перспектыўнымі. Настаўнік пачынае ўсведамляць, што беларускую літаратуру неабходна вывучаць не толькі ў кантэксце сусветнай літаратуры, але і культуры ў цэлым. З гэтай мэтай трэба ўдасканальваць праграмы і падручнікі, а галоўнае — саму метадычную сістэму вывучэння славеснасці. У некаторых выпадках выпадках выкладчыкі літаратуры не цалкам ясна ўсведамляюць, што маецца на ўвазе пад культуралагічным падыходам у выкладанні іх прадмета, адчуваюць цяжкасці ў ходзе інтэрпрэтацыі тэксту як тэксту культуры. Культуралагічны падыход да вывучэння літаратуры непарыўна звязаны з ідэямі інтэграцыі, якія ляжаць у аснове сістэмна-цэласнага падыходу ў сучаснай навуцы.
Праблема выкарыстання культуралагічнага падыходу ў навучанні літаратуры з’яўляецца актуальнай у тэарэтычным і практычным плане як адлюстраванне патрабаванняў сучаснага сацыякультурнага развіцця вучняў. Неабходна разумець тое, што эфектыўнасць працэсу фарміравання культурнай асобы можа быць дасягнута ў выніку непасрэднага вывучэння твораў літаратуры. У сувязі з гэтым, у працэсе навучання старшакласнікаў эфектыўным з’яўляецца выкарыстанне культуралагічнага падыходу.
Зыходзячы з праведзенай работы, варта адзначыць, што культуралагічны падыход мае важнае значэнне пры навучанні школьнікаў. Ён прадугледжвае выхаванне культурнай і адукаванай асобы, якая валодае асноўнымі элементамі мастацка-эстэтычнай культуры, культуры працы, адпачынку, паводзін, сямейных адносін і да т.п. Культуралагічны падыход развівае асобу, яе кругагляд, выяўляючы творчыя магчымасці навучэнца.
Укараненне культуралагічнага падыходу актуальна на ўроках беларускай літаратуры. На занятках літаратуры з выкарыстаннем культуралагічнага падыходу прасочваецца сувязь з жывапісам, музыкай, мастацтвам, рускай літаратурай і інш., дзякуючы чаму можна сканцэнтраваць увагу вучняў на неаднабаковасці і разнастайнасці літаратуры як вучэбнага прадмета. Культуралагічны падыход далучае старшакласнікаў да побыту і народнай творчасці, гісторыі нашай краіны.
Перад правядзеннем навучальнага эксперыменту была разглежана і прааналізавана метадычная аснова па правядзенні ўрокаў літаратуры ў школе з выкарыстаннем культуралагічнага падыходу, а таксама прачытана літаратура пра сам культуралагічны падыход. Пры распрацоўцы плана-канспекта ўрока ўлічваліся псіхалагічныя і індывідуальныя асаблівасцяў навучэнцаў з мэтай вызначэння ходу працы і правядзення эксперыменту.
У працэсе работы быў вырашаны шэраг задач:
1. Разгледжана ключавое паняцце «культуралагічны падыход» і яго сувязь з вывучэннем літаратуры; пацверджана, што літаратура мае міжпрадметныя сувязі з іншымі дысцыплінамі, з якімі яе пажадана разглядаць у межах гэтай узаемасувязі.
2. Прасочаны адукацыйны і выхаваўчы патэнцыял твораў Г. Марчука ў школьным навучанні.
3. Прааналізаваны асаблівасці ўспрымання і асэнсавання культуралагічных сувязей у творчасці пісьменніка сучаснымі старшакласнікамі; сфармулявана неабходнасць уключэння культуралагічнага кампанента ў сістэму навучання літаратуры.
4. Зроблена спроба распрацоўкі эфектыўных метадаў і прыёмаў вывучэння твораў Г. Марчука з пазіцый культуралагічнага падыходу.
5. Прааналізаваны вынікі педагагічнага эксперыменту.
Падчас вытворчай (пераддыпломнай) практыкі атрымалася выкарыстаць культуралагічны падыход на ўроках беларускай літаратуры ў XI класе. Варта адзначыць, што навучэнцам спадабаўся дадзены падыход у навучанні, але для яго ажыццяўлення ў поўнай меры неабходна вялікая колькасць часу.
Вылучаецца шэраг станоўчых момантаў пры выкарыстанні на ўроку культуралагічнага падыходу:
— пошукавая пастаноўка навучальных задач, якая патрабуе не простага ўспрымання вучэбнага матэрыялу, а актыўнай разумовай дзейнасці навучэнцаў;
— «накіроўваючая» роля настаўніка на ўроку;
— сістэматычны кантроль за развіццём навыкаў;
— самастойная праца шляхам выканання тэставых заданняў;
— пашырэнне кругагляду вучняў, выхаванне нацыянальнай самасвядомасці асобы.
Была праведзена апрабацыя дадзенай працы падчас пераддыпломнай практыкі.
Праведзеная практычная дзейнасць выявіла наступныя перспектыўныя напрамкі працы:
а) фарміраваць заяўленую сучаснымі адукацыйнымі стандартамі культуралагічную кампетэнцыю школьнікаў;
б) развіваць моўную асобу навучэнца;
в) ажыццяўляць інтэграцыю ў выкладанні школьных дысцыплін, што асабліва важна з пункту гледжання разглядаемай праблемы;
г) рэалізаваць на практыцы культуралагічны падыход да выкладання беларускай літратуры.
У завяршэнні курсавой працы можна заявіць, што пастаўленыя мэты былі выкананы. Атрымалася вывучыць і выкарыстаць культуралагічны падыход у навучанні беларускай літаратуры пры правядзенні ўрока ў XI класе на тэму «Георгій Марчук. Давыд-гарадоцкія каноны». Гэты падыход з’яўляецца дзейсным, так як выхоўвае ў навучэнцаў розныя якасці асобы. Таксама варта адзначыць, што дадзены падыход зацікавіў навучэнцаў, абудзіў у іх цікавасць да новых ведаў.

1. Вучэбныя праграмы па вучэбным прадмеце «Беларуская літаратура». [Электронны рэсурс] / https://www.adu.by. — Дата доступа: 03.08.2021.
2. Агульначалавечы пафас творчасці Георгія Марчука. [Электронны рэсурс] / http://twidler.ru. — Дата доступа: 14.10.2021.
3. Што такое культуралагічны падыход. [Электронны рэсурс] / https://tostpost.com. — Дата доступа: 03.08.2021.
4. Зелянко В. У. Лінгвакультуралагічны падыход да навучання беларускай мове / В. У. Зелянко [Электронны рэсурс] / https://elib.bspu.by. — Дата доступа: 03.08.2021.
5. Кахноўская, А. В. Падыходы да арганізацыі этнакультурнага выхавання дзяцей ва ўмовах установы дашкольнай адукацыі / А. В. Кахноўская [Электронны рэсурс] / https://elib.bspu.by. — Дата доступа: 03.08.2021.
6. Пучынская, Т. М. Вывучэнне творчасці Івана Навуменкі ў школе: культуралагічны аспект // Рэгіянальнае, нацыянальнае і агульначалавечае ў літаратуры : матэрыялы Міжнар. навук. чытанняў, прысвеч. памяці нар. пісьменніка Беларусі, акадэміка Івана Навуменкі, Гомель, 2-3 кастр. 2018 г. — С. 142—144.
7. Качкан, Т. І. Сістэма педагагічнай дзейнасці / Т. І. Качкан [Электронны рэсурс] / http://www.podolcy-sc.guo.by. — Дата доступа: 03.08.2021.
8. Канцэпцыя вучэбнага прадмета беларуская літаратура. [Электронны рэсурс] / http://berezino.edu.by. — Дата доступа: 14.10.2021.
9. Пучынская Т. М. Вывучэнне творчасці Міхася Стральцова ў школе: культуралагічны аспект / Т. М. Пучынская // Куляшоўскія чытанні : сб. науч. ст. по материалам Междунар. науч.-практич. конф., 18-19 апр. 2019 / под ред. Т. В. Мосейчук. — Могилёв : МГУ им. А. А. Кулешова, 2020. — С. 235—239.
10. Вучэбная праграма па вучэбным прадмеце «Беларуская літаратура» для VІІ класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання і выхавання [Электронны рэсурс] / https://www.adu.by. — Дата доступа: 14.10.2021.
11. 1 студзеня 2017 г. — 70 гадоў з дня нараджэння Георгія Васільевіча Марчука (1947), празаіка, драматурга, кінасцэнарыста, лаўрэата Дзяржаўнай прэміі Беларусі (1996) [Электронны рэсурс] / http://kb.brl.by. — Дата доступа: 14.10.2021.
12. Белая, А. І. Вывучэнне творчасці Георгія Марчука ў школе / А. І. Белая // Беларус. мова i лiт. — 2009. — № 2. — С. 26—32.
13. Афарыстычныя выслоўі ў навелах Георгія Марчука «Давыд-гарадоцкія каноны» [Электронны рэсурс] / http://krinica.minsk.edu.by. — Дата доступа: 14.10.2021.
14. Марчук, Г. Кветкі правінцыі: раман, навелы, афарызмы / Г. Марчук. — Мінск : Маст. літ., 2004. — 416 с. — (Беларуская проза XX стагоддзя).