УВОДЗІНЫ 3
ГЛАВА 1 ТЭМА ГІСТОРЫІ Ў ЛІТАРАТУРЫ 5
1.1 Паняцце тэрмінаў «гістарычная тэма» і «гістарызм ў літаратуры», узнікненне гістарычнага напрамку ў сусветнай літратуры 5
1.2 Тэма гісторыі ў беларускай літаратуры эпохі рамантызму 10
ГЛАВА 2 РАЗВІЦЦЁ ГІСТАРЫЧНАЙ ТЭМЫ Ў ЛІТАРАТУРЫ БЕЛАРУСІ ПЕРШАЙ ПАЛОВЫ ХІХ СТАГОДДЗЯ 15
2.1 «Гістарычныя песні» ў творчай спадчыне Юльяна Урсына Нямцэвіча 15
2.2 Вобраз Вільні ў баладзе Яна Чачота «Радзівіл, або заснаванне Вільні» 18
2.3 Вобраз Літвы ў паэме Адама Міцкевіча «Пан Тадэвуш» 21
ЗАКЛЮЧЭННЕ 26
СПІС ВЫКАРЫСТАННЫХ КРЫНІЦ 28
XIX стагоддзе — асобны, закончаны этап развіцця беларускай літаратуры, этап унутранага свету самаразвіцця, калі іншыя літаратуры на яе ўплывалі (руская літаратура, польская літаратура), а яна раўназначных уплываў на іх не мела, бо развівалася падступна, пад забаронай, у неспрыяльнай атмасферы. Напачатку новая беларуская літаратура ўзнікла стыхійна: была база — народ, яго гістарычнае жыццё, неабходнасць выказваць сябе ў слове, змагацца словам за свой хлеб надзённы, за чалавечую годнасць, за лепшы лёс. Гістарычная існасць народа і яго асобнай мовы праводзіла ў літаратуруя якая зараджалася, сілы збоку, звязваючы з ёю не толькі імёны літаратараў, але і навукоўцаў.
XIX стагоддзе — гэта час зараджэння беларускага рэалізму і беларускага рамантызму. Прычым беларускі рамантызм зарадзіўся не ва ўлонні польскага, а з твораў этнаграфічна–фальклорных, легендарна–гістарычных і — галоўнае — з рэвалюцыйна–дэмакратычных плацдармаў беларускай літаратуры.
Tвopчacць Юльянa Нямцэвiчa мeлa нeмaлoe знaчэннe для paзвiцця pэгiянaльнaй лiтapaтypы нa зeмляx былoгa Bялiкaгa Княcтвa Лiтoўcкaгa i ў пepшyю чapгy нa Бeлapyci. Адлюcтpoўвaючы ў acoбныx твopax жыццё i гicтopыю poднaгa кpaю, выкaзвaючы «лaкaльныя» пaтpыятычныя пaчyццi, пicьмeннiк вyчыў нacтyпныя пaкaлeннi зeмлякoў—лiтapaтapaў i пepш зa ўcё paмaнтыкaў нa чaлe з Адaмaм Мiцкeвiчaм, пa—cынoўнямy шaнaвaць cвaю зямлю, пepaдaдзeнyю ў cпaдчынy пpoдкaмi, любiць i пaвaжaць cвoй нapoд [4, с. 20].
Крытычны гісторыка–навуковы аналіз паэмы А. Міцкевіча «Пан Тадэвуш» дазваляе зрабіць высновы аб шматузроўневай нацыянальнай і гісторыка–культурнай самасвядомасці шляхты Беларусі пачатку ХІХ стагоддзя. Прадстаўнік вышэйшага саслоўя Беларусі пачатку ХІХ стагоддзя адначасова адчуваў сябе «палякам» (бо Радзімай у шырокім сэнсе для яго была «Польшча» ці «Рэч Паспалітая абодвух народаў») і літвінам (як паняцце Бацькаўшчыны ў значэнні больш вузкім — землі былога «Вялікага Княства Літоўскага», ці «Літвы»).
Ян Чачот умела спалучае ў сваіх баладах розныя матывы, дасягаючы сюжэтнай разгалінаванасці твора. У баладзе «Радзівіл, або Заснаванне Вільні» своеасабліва спалучаюцца вядомыя з народнай творчасці, а таксама з летапісных крыніц і «Хронікі» М. Стрыйкоўскага легенды пра вярхоўнага літоўскага жраца Крывэ–Крывэйту, прарочы сон Гедыміна пасля ўдалага палявання на месцы будучай Вільні і разгадка гэтага сну Ліздзейкам, ад якога нібыта пойдзе род Радзівілаў.
Літаратура XIX стагоддзя адлюстравала гістарычна вельмі важны і складаны працэс фарміравання народнага, а затым і нацыянальнага самаўсведамлення — працэс, які адбываўся адначасова ў двух кірунках: праз духоўнае развіццё народа і праз вяртанне ды нацыянальных асноў жыцця дэнацыяналізаваных у папярэднюю эпоху вышэйшых слаеў грамадства.
У мастацкіх творах знакамітых пісьменнікаў беларускай літаратуры дакладна падаюцца не толькі эпоха, гістарычныя падзеі, але знаходзяць дэталёвае адлюстраванне побыт, традыцыі народа, яго духоўная культура. Паказваючы мінулае нашага народа, аўтары імкнуліся асэнсаваць гераічную барацьбу беларускага народа за свабоду і незалежнасць, яго трагічны шлях, стварыць вобразы яго лепшых прадстаўнікоў, выявіць у іх адметны нацыянальны характар.
Такім чынам, адметнай асаблівасцю беларускай літаратуры ўсяго XIX стагоддзя з’яўлялась: сувязь з традыцыямі сярэдневяковай літаратуры і пэўная яе абяскроўленнасць рэальнай гістарычнай памяццю, што пэўным чынам затушоўвала ў літаратуры ўсяго XIX стагоддзя гераічную тэму, якая тым не менш шлях сабе ў яе прабівала — перш за ўсё на скрыжалях сваіх сувязей з нацыянальным фальклорам, заўсёды блізкім з гісторыяй.
1. Актуальный праблемы выкладання літаратуры ў сярэдняй i вышэйшай школе: Матэрыялы рэспубліканскай навукова—практычнай канферэнцыі / Пад рэдакцыяй М. І. Мішчанчука, М. У. Мікуліча. — Гродна: ГрДУ імя Я. Купалы, 1999. — 134 с.
2. Баршчэўскі, Л. П. Беларуская літаратура і свет: ад эпохі рамантызму да нашых дзён : папулярныя нарысы / Л. П. Баршчэўскі, П. В. Васючэнка, М. А. Тычына — Мн. : Радыёла—плюс, 2006. — 596 с.
3. Гарэцкі, А. Песні, напісаныя падчас паўстання Літвы ў 1831 г. [Текст] / А. Гарэцкі // Роднае слова : Штомесячны навуковы і метадычны часопіс. — 2009. — № 4. — С. 12—13.
4. Гісторыя беларускай літаратуры XI — XIX стагоддзяў. У 2 т. Т. 2. Новая літаратура: другая палова XVIII — XIX ст. / НАН Беларусі, Ін—т мовы і літ. імя Я. Коласа і Я. Купалы; навук. рэд. тома У. I. Мархель, В. А. Чамярыцкі. — 2—е выд. — Мінск: Беларус. навука, 2010. — 582 с.
5. Гісторыя беларускай літаратуры XIX — пачатак XX ст.: Падруч. Для філал. фак. пед. ВНУ / І. Э. Багдановіч, У. В. Гнімамёдаў, Л. С. Голубева і інш.; Пад агул. рэд. М. А. Лазарука, А. А. Семяновіча. — 2 — е выд., дапрац. — Мн.: Выш. шк., 1998. — 560 с.
6. Заняпад і адраджэнне [Тэкст] : беларуская літаратура XIX стагоддзя / [укладанне, прадмова і заўвагі У. Казберука. — Мінск : Мастацкая літаратура, 2001. — 606 с.
7. Лазарук М. А., Ленсу А. Я. Слоўнік літаратуразнаўчых тэрмінаў: Дапаможнік для настаўнікаў. — Мн.:Нар. асвета, 1983. —191 с.
8. Літаратура Беларусі [Текст] : першая палова XIX стагоддзя : хрэстаматыя / [уклад., аўт. прадм., біягр. давед. і камент. К. А. Цвіркі]. — Мінск : Беларуская навука, 2000. — 572 с.
9. Лойка, А. А. Гісторыя беларускай літаратуры. Дакастрычніцкі перыяд. У 2 ч. Ч. 1: Падруч. для філал. фак. ВНУ. — 2—е выд., дапрац. і дап. — Мн.: Выш. шк., 1989. — 319 с.
10. Лясун, Л. Мастацкая літаратура і гісторыя [Текст] : метадычныя падыходы да вывучэння твораў на гістарычную тэму / Л. Лясун // Роднае слова : Штомесячны навуковы і метадычны часопіс. — 2007. — № 9. — С. 50 — 51.
11. Міцкевіч, А. Выбраныя творы : пер. з пол. / А. Міцкевіч. — Мн. : Беларускі кнігазбор, 2003. — 640 с.
12. Міцкевіч, А. Пан Тадевуш, або апошні наезд на Літве: Шляхецкая гісторыя 1811—1812 гг. У 12—ці кн. вершам. — Мн., 1998.
13. Пачынальнікі [Тeкст] : з гісторыка—літаратурных матэрыялаў XIX стагоддзя / Нацыянальная акадэмія навук Беларусі, Інстытут літаратуры імя Я. Купалы ; уклад. Г. В. Кісялёў. — 2—е выд. — Мінск : Беларуская навука, 2003. — 549 с.
14. Старычонак, В. Дз. 100 сачыненняў па беларускай літаратуры [Текст] : у дапамогу школьнікам і абітурыентам / В. Дз. Старычонак. — Мінск : Кніжны Дом, 2004. — 287 с.
15. Тарасюк, Л. К. Мастацкія кірункі і плыні ў літаратуры Беларусі XIX стагоддзя [Текст] /Л. К. Тарасюк // Беларуская мова і літаратура : навукова—метадычны часопіс. — 2006. — № 4. — С. 33—38.
16. Чамярыцкі, В. Гістарычная проза / Вячаслаў Чамярыцкі //Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1996. — 527 с.
17. Чачот, Я. Выбранныя творы / Я. Чачот ; уклад., пер. з пол., прадм. і камент. К. Цвіркі. — Мн.: Беларускі кнігазбор, 1996. — 374 с.
18. Чывель, А. А. Беларуская літаратура канца XVIII — пачатку XIX стагоддзя [Тэкст] : матэрыялы ў дапамогу настаўніку / А. А. Чывель // Веснік адукацыі. — 2015. — № 5. — С. 30—35.
19. Чывель, А. А. Беларуская літаратура канца XVIII — пачатку XIX стагоддзя [Текст] : урок у IX класе / А. А. Чывель // Беларуская мова і літаратура. — 2014. — № 9. — С. 28 — 32.
20. Юльян Урсын Нямцэвіч : асоба ў кантэксце часу. Да 250—годдзя з нараджэння : Міжнар. нав.— практычн. канферэнцыя, 30—31 мая 2008 г. — Брэст: ААТ «Брэсцкая друкарня», 2008. — 232 c.
